«Ιστορία της Μάνης όλης, ήθη, χωρία και ιντράδες αυτής δια στίχων πολιτικών».
Η Μηλιά είναι ένα μικρό χωριό της Έξω Μάνης κοντά στην Στούπα. Εκεί γεννήθηκε ο Νικήτας Νιφάκης η Νήφος το 1748.Ενας ποιητής, στιχουργός που πάλεψε για την πνευματική αναγέννηση της Μάνης.
Ο Νήφος
Λίγο μετά τα Ορλωφικα γεγονότα (1770) η Πελοπόννησος λεηλατούνταν από Τουρκαλβανούς. Μια τέτοια συμμορία απήγαγε τον Νήφο μαζί και δυο φίλους του για να πουληθούν ως σκλάβοι. Από τον Μυστρά στην Τρίπολη και από εκεί ως σκλάβος στον πασά του Ναυπλίου. Το 1774 βρέθηκε ως δώρο στον πασά της Θεσσαλονίκης όπου για καλή του τύχη μοναχοί του Αγίου Όρους τον ελευθέρωσαν. Μετά από πολλές ταλαιπωρίες έφτασε στην Μολδοβλαχία για να γνωρίσει τελικά τον δάσκαλο και προστάτη του Νικηφόρο Θεοτόκη.
Το πείσμα του τον μεταμόρφωσε σε έναν γνώστη της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ποιητή και δεινό ρήτορα. Στάθηκε στο πλάι του Αλέξανδρου Ι. Υψηλάντη ως αξιωματικός του και μετέπειτα έγινε μέλος στη Φιλική Εταιρεία δίπλα στον εγγονό του Ηγεμόνα Υψηλάντη. Το 1778 αποφασίζει να επιστρέψει στην Μάνη με στόχο την εξάπλωση της ιδέας μιας επανάστασης ενάντια στην τότε οθωμανική Αυτοκρατορία. Εντάσσεται στην υπηρεσία του τότε μπέη Τζανέτο Γρηγοράκη με μόνο στόχο την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.
Στα Πάτρια Εδάφη
Αυτό που αντικρίζει όμως τον απογοητεύει. Στην αγαπημένη του Μάνη κυριαρχεί η βαρβαρότητα και πρωτόγονες συμπεριφορές. Ξεκινά περιοδεία στην περιοχή καυτηριάζοντας με αυστηρό τρόπο τις συνήθειες των συμπατριωτών του προσπαθώντας να τους “ξυπνήσει” από τις δεισιδαιμονίες και την αμάθεια. Χρησιμοποιεί μανιάτικη διάλεκτο καθώς με λογοπαίγνια και ιδιωματισμούς παλεύει να αλλάξει την καθημερινότητα. Η άποψή του ήταν πως για όλα έφταιγε η κακοδαιμονία και η έλλειψη παιδείας.
“Πλην ταύτα όλα γίνονται από την απείθιαν
Αυτή πάλιν προέρχεται από την αμάθιαν
Από αυτήν προέρχεται και η ασυμφωνία
και η επικατάρατος η δεισιδαιμονία…”
Μέσα από τα κοινωνικο-πολιτικά του ποιήματα μαθαίνουμε για τη ζωή των κατοίκων της περιοχής. Υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για τα προϊόντα που παράγει η Μάνη όπως λάδι, βαμβάκι, μετάξι και φραγκόσυκα. Επίσης μαθαίνουμε πως τα χωριά της Μάνης είναι 117 και χωρίζονται σε τρεις περιοχές, Την Κάτω Μάνη, Μέσα Μάνη, Έξω Μάνη. Αγωνίζεται με σθένος να ανοίξει σχολειό στο Μαραθονήσι (Γύθειο) και συνεχίζει να διδάσκει παρά τις δυσκολίες.
Ο καημός
Με την αλλαγή διαδοχής , διοικητής στη Μάνη ανέλαβε ο Κουμανταρέας και ο Νιφάκος αναγκάστηκε να καταφύγει στην Καλαμάτα. Διωγμένος από τον τόπο του συνέχισε να διδάσκει γραφή και ανάγνωση. Οι στίχοι από το ποίημα του «Αποχαιρετισμός της πατρίδας» δείχνουν τη μεγάλη απογοήτευση του.
“Στενάζω και οδύρομαι, διότι δέκα χρόνους πολέμησα με ιδρώτας, με κόπους και με πόνους, και τίποτες δεν μπόρεσα καλόν να κατορθώσω, τα ήθη σου τα βάρβαρα να σου τα διορθώσω”
Το 1818 επέστρεψε στην Μηλιά. Λίγο αργότερα γίνεται δάσκαλος στην Καλαμάτα όπου και πέθανε ο “διαφωτιστής” της Μάνης, λίγο πριν υψωθούν τα λάβαρα της Εθνεγερσίας.