Με λίγα λόγια

Αντώνης Καπετάνιος Δασολόγος, Περιβαλον/γος

Οι πλημμύρες που πλέον συμβαίνουν συχνά-πυκνά στην Ελλάδα, με κάθε αιφνίδιο-ακραίο κλιματικό φαινόμενο! Επαναφέρουν το ζήτημα της χειμαρρικής διευθέτησης του ελληνικού χώρου και της υδατικής τάξης σε αυτόν. Ένα έργο που το είχε εκτελέσει αθόρυβα και με αποτελεσματικότητα παλαιότερα η δασική υπηρεσία, χωρίς ποτέ να της αποδοθεί η τιμή γι’ αυτό! Και που σταματήθηκε αδικαιολόγητα -και σίγουρα όχι με ευθύνη της!..
Ας δούμε τι συμβαίνει, στα πλαίσια της επανασυνειδητοποίησής μας για το ελληνικό πλημμυρικό πρόβλημά μας. Που πλέον επανέρχεται επιτακτικά ζητώντας λύση!
 

Γιατί πια δε διευθετούμε;

Σήμερα έχουμε πάψει να διευθετούμε, όπως όμορφα το κάναμε στ’ όχι μακρινό παρελθόν. Έχουμε πάψει να οργανώνουμε και να δημιουργούμε στο φυσικό χώρο. Λειτουργούμε κατά βάσιν μετά το συμβάν (το πλημμυρικό, που εν προκειμένω μελετούμε), τ’ οποίο οφείλεται σε δική μας υπαιτιότητα!, προσπαθώντας να περιορίσουμε τις αρνητικές του συνέπειες και ν’ αποκαταστήσουμε τις ζημιές από τη δράση του. Είναι, αλήθεια, τραγικό να λειτουργείς με τον τρόπο αυτό, δηλαδή να παραβλέπεις το αίτιο (την αρνητική ανθρώπινη ενέργεια) και να επεμβαίνεις στο αποτέλεσμα, θεωρώντας τη φυσική διεργασία που έπεται της ανθρώπινης ενέργειας ως διευθετήσιμη.

Η λογική της τεχνοκρατίας στη διαχείριση της φύσης

Σ’ ένα άλλο επίπεδο ενεργειών, έχουμε εισαγάγει τη λογική της τεχνοκρατίας στη διαχείριση της φύσης. Προσπαθώντας να την αντιμετωπίσουμε σύμφωνα με τους κανόνες της μηχανικής και της οικοδομικής, και μόνον, στο πλαίσιο της ωφελιμότητας για τον άνθρωπο. Και ως παρεπόμενο προκύπτει η ωφέλεια για το οικοσύστημα! Δε λαμβάνουμε έτσι υπόψη ότι το φυσικό σύστημα αντιμετωπίζεται πρωτίστως με οικολογική προσέγγιση! Στην οποία θα στηριχθεί η μηχανική του αντιμετώπιση για την περιβαλλοντική του αποκατάσταση.

Σε αυτό το πλαίσιο ενεργειών έχουμε εκφύγει από την παλαιότερη λογική της φυσιοκρατικής τεχνικής του έργου. Που απαιτούσε τη μαστορική για να γενεί αποδεκτό από τη φύση και να δηλωθεί ως προς τη φυσική σημασία κι αξία του. Μια λογική που κατά το παρελθόν έδωσε σημαντικά έργα μαστορικής τέχνης, που εντάχθηκαν, έστω κι αν δεν αναδείχθηκαν, στο σύστημα της πολύτιμης ελληνικής παράδοσης. Τα έργα αυτά συνέδεσαν την ελληνική φύση με την ελληνική παράδοση! Σ’ ένα αξιακό σύστημα ζωής, με ποιότητες και νοήματα.

Ο άνθρωπος και η θέση του στο περιβάλλον

Είναι θα λέγαμε η αργία των καιρών σε σχέση με την αντίληψη από τον άνθρωπο (τον Έλληνα εν προκειμένω) της θέσης του στο περιβάλλον! Η απομάκρυνσή του από τη γη και τις φυσικές σχέσεις! Η μη εννόησή του στα θέμελα, από τα οποία εξαρτάται η συνέχειά του, που τον κάμνουν μη νοιωστό ως προς τα γύρα.

Ενώ αντίστοιχα (ή αντίθετα αν θέλετε), είναι χαρακτηριστική η «άγια» θα λέγαμε προσήλωσή του στην παραγωγή και κατανάλωση ύλης! Φορτώνοντας με αυτή συνεχώς κι ακατάπαστα, καταχρηστικά κι εξοργιστικά τον πλανήτη, τον τόπο του, τη γη του, τη φύση. Αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς του ανθρώπου. Αυτή η νοοτροπία λειτουργίας του σε σχέση με το φυσικό προκείμενο! Είναι που τον έκαμαν ασυναίσθητο των φυσικών καταστάσεων! Ακάτεχο της ευθύνης του για τη γη, αδιάφορο της φύσης και των στοιχείων της και μη αισθητό των προσφορών τους.

Χάνουμε την Ελλάδα

Φτάνουμε έτσι σήμερα να παράγουμε τη «στεκάμενη» εξέλιξή μας. Χωρίς να δημιουργούμε προοπτικά! Χωρίς να «φτιάχνουμε χώρα» ̇ χωρίς εντέλει πολιτισμό και τέχνη να μας κινεί, και χωρίς να γέμουμε και να υψωνόμαστε. Στην τέτοια μας θεώρηση χάνουμε τον άνθρωπο ως αξία μα κι ως ύπαρξη! Χάνουμε τη Ελλάδα, η οποία συγκροτήθη σε διαφορετική υπόσταση από την κρατούσα αντίληψη κι είναι φυσικός ο προορισμός της!..

Ο νεοπολιτισμός των ανθρώπων αντιπαλεύεται την φύση

Κι είναι κυριολεκτικό αυτό, δεν είναι ιδεολόγημα ή ιδεοληπτική εμμονή σε μια στατική ιδέα για τη γη! Το αντίθετο μάλιστα. Η σκεπτική ή αν θέλετε η φιλοσοφική διάσταση του ζητήματος εμπλέκεται κι εντέλει επιβεβαιώνεται από την πρακτική. Που προκύπτει από τις Χίμαιρες των νέων καιρών. Ο νεοπολιτισμός των ανθρώπων αντιπαλεύεται δυστυχώς τη φύση προκειμένου να επιβληθεί! Την οποία εκμεταλλεύεται και καταπατά, χωρίς να τη λογίζει ως βασική κι απολύτως απαραίτητη παράμετρο της εξέλιξης.

Η χώρα έτσι (η όποια χώρα) παρασέρνεται με στον χιμαιρικό πλημμυρισμό της! Και ο άνθρωπος (ο Έλληνας εν προκειμένω) χάνεται στη δίνη ορμητικών χειμαρρικών νερών!.. Και καθώς, σε αυτή τη λογική, «χιμαιρικά» είναι τα χειμαρρικά νερά, ας τα δούμε σε σχέση με την αποχή του ανθρώπου από τη δημιουργία. Που εν προκειμένω αφορά στη διευθέτησή τους, και στις συνέπειες της πράξης του αυτής.

Λείπει η προσπάθεια διευθέτησης του τεταραγμένου χειμαρρόπληκτου

Σήμερα λείπει η προσπάθεια διευθέτησης του τεταραγμένου χειμαρρόπληκτου ελληνικού χώρου. Ως ενταγμένη στη συνειδητή συμπόρευση του ανθρώπου με τη φύση. Στην προσήλωση στον ευγενή σκοπό της αποκατάστασης του υποβαθμισμένου από τις ανθρώπινες πράξεις κι αξίες φυσικού περιβάλλοντος και της θεραπείας της πληγωμένης ελληνικής γης.
 
Αυτή θα προκύψει από την εννόηση του προβλήματος! Και την αποδοχή σφαλμάτων και λανθασμένων χειρισμών κι αντιλήψεων! Κάτι που προϋποθέτει να έχεις νοηθεί στο φυσικό γίγνεσθαι, και εν συνεχεία να ενεργείς θετικά σύμφωνα με την πνοημένη από το σκοπό θεραπεία.
 
Συνεχίζοντας μολοντούτο ο άνθρωπος να λειτουργεί υποβαθμιστικά στο φυσικό σύστημα, βάσει της νοοτροπίας ζωής π’ ακολουθεί, θεωρεί ότι θεραπεύει αποκαθιστώντας ̇ και τούτο αποτελεί πρόβλημα της ζωής του! Το οποίο αυτό πρόβλημά του δεν αντιλαμβάνεται, λειτουργώντας μιθριδατικά και καταδικαστικά στη ζωή του!
 

Απουσία της πρόνοιας του ανθρώπου για το μέλλον του

Λείπει η έγερση και το κίνητρο της δημιουργίας. Λείπει ο φυσιοκρατικός σκοπός, η υγιής νοοτροπία ζωής. Λείπει εντέλει η πρόνοια του ανθρώπου για το μέλλον του. Καθώς, κείνο που παλαιότερα τον προβλημάτιζε, η κατάσταση της γης, την οποία συναρτούσε με το μέλλον του σε αυτήν, σήμερα δεν τον αγγίζει, αφού προτιμά ν’ απολαμβάνει το παρόν αδιαφορώντας –με την απάθεια και την απραξία του ως προς τα τεκταινόμενα– για το μέλλον ̇ και μόνο το επώδυνο συμβάν, το τραγικό γεγονός στέκεται ικανό να τον αναστατώσει, προσωρινά όμως, καθώς η λήθη πάλι θα τον ναρκώσει στην πορεία του στο αποχαυνωτικό κι «ασάλευτο» παρόν του.
 
Στις μέρες μας έχει κατά το μάλλον ή ήττον απωλεσθεί η πρότερη καλή σχέση του ανθρώπου της υπαίθρου με τα φυσικά στοιχεία, η υγιής και λειτουργική σχέση του με το φυσικό χώρο. Σήμερα αυτός βλέπει τη γη εκμεταλλευτικά και τη φύση ως αντικείμενο της κυριαρχίας του ή και της απόλαυσής του. Έπαψε να τη νοιώθει, να λειτουργεί ένστιχτα σε σχέση με αυτήν, να είναι λειτουργός στο φυσικό γίγνεσθαι, νοός κι έντρυφος στη φυσική λειτουργία, πονητής στον τόπο.
 

Απομάκρυνση του νέου ανθρώπου από την γη

Απομακρύνει μάλλον το νέο άνθρωπο από τη γη το σύστημα της ζωής που κατά μια έννοια τού επιβάλλεται, για να μπορεί να υφίσταται στην εξέλιξή του! Οι κανόνες και οι προτεραιότητες που βάσει αυτού του συστήματος τίθενται τού υποδεικνύουν μια σχέση ζωής με τα γύρα τεχνητή και βεβαίως μη αρμοστή με το φυσικό παρόν. Τούτο τον στρέφει σ’ ενέργειες που αν δεν περιορίζουν, πάντως αλλοιώνουν κι υποβαθμίζουν τη φύση.
Επιπροσθέτως, η εξέλιξη των καιρών εν σχέσει με τον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπων στο φυσικό χώρο αποστασιοποίησε αυτούς από τις πράξεις και τις παραδοσιακές τεχνικές οικολογικής διαχείρισης της γης, καθώς κι από τις τέχνες που είχαν σχέση με το φυσικό αντικείμενο κι έπαιρναν έμπνευση και ιδέα από αυτό, μεταβιβαζόμενες από γενιά σε γενιά προγόνων. Χάθηκε έτσι η πολύτιμη συνέχεια με το χθες, που έκαμε τους ανθρώπους της υπαίθρου μεταλαμπαδευτές γνώσης, πολύτιμης εμπειρίας και σεβαστής σοφίας ως προς τον τρόπο να νοείς και να ενεργείς στο φυσικό χώρο.
 

Οι δουλευτές της πέτρας

Χάθηκαν οι μαστόροι της πράξης, οι δουλευτές εν προκειμένω της πέτρας και της τεχνικής στο να στήνεις θέμελους τοίχους, έρριζους της γης. Δεν ημπορείς μετά τούτων να ζητήσεις σήμερα από τη φραγματική στους χειμάρρους να ιδωθεί κατά το αλλοτινό της παρελθόν! Που αποτέλεσε ιδανικό πρότυπο διαχείρισης του φυσικού χώρου! Αφού δεν υπάρχουν πια οι λαϊκοί τεχνίτες και οι μαστόροι που θα υποστηρίξουν το σημαντικό εγχείρημα. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο κακό της εξέλιξής μας! Οτι απωλέσαμε τη σχέση με το χθες κι εχάθη η πολύτιμη βάση ζωής για το αύριο. Μαζί χάθηκαν οι ποιότητες κι αξίες που από αυτή τη σχέση απέρρεαν! Και καθόριζαν τον τρόπο έκφρασης, λειτουργίας και δημιουργίας στον υπαίθριο ελληνικό χώρο.

Διευθετημένοι επικίνδυνοι χείμαροι

Τότε, στα χρόνια της δημιουργικής διαπάλης των 50 σχεδόν χρόνων, απεδώθησαν από τη δασική υπηρεσία διευθετημένοι επικίνδυνοι χείμαρροι (μετά των λεκανών απορροής τους)! Οι περισσότεροι από τους οποίους σήμερα θεωρούνται πρακτικώς αποσβεσμένοι. Όμως το έργο δεν είχε ολοκληρωθεί κι απέμεινε αρκετό ακόμα να γίνει. Εκτός αυτού, υπήρχε ανάγκη συντήρησης, συμπλήρωσης κι επισκευής των δημιουργηθέντων έργων! Οπου απαιτούνταν, τα οποία είχαν υποστεί τη φυσική τού χρόνου φθορά, αλλά και τη ζημιά του ανθρώπου!

Η ερήμωση του ορεινού και του ημιορεινού χώρου

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κι έκτοτε, η δασική υπηρεσία δε συνέχισε την προηγούμενη συστηματική προσπάθεια διευθέτησης του ορεινού και ημιορεινού χώρου! Κι αυτό μοιραία πρέπει να συσχετιστεί με την εγκατάλειψη του χώρου αυτού από τους ανθρώπους του –επήλθε η ερήμωση λόγω εσωτερικής ή εξωτερικής μετανάστευσης. Ήταν μετά τούτων ζήτημα πολιτικής η συνέχιση ή μη της προσπάθειας φυσικής αποκατάστασης του χειμαρρόπληκτου ελληνικού χώρου! Κι αποφασίστηκε η μη συνέχιση της προσπάθειας από τις πολιτικές εξουσίες! Αφού ήταν επιλογή τους η εγκατάλειψη του ερημωμένου ορεινού κι ημιορεινού χώρου. Δεν υπήρχε πλέον «ενδιαφέρον» σε αυτόν. Κι αυτή την πολιτική της εγκατάλειψης από τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες πληρώνει η χώρα με τους συνεχείς πλημμυρισμούς της.

Η δασική υπηρεσία δε μπόρεσε να συνεχίσει το έργο της. Ακριβώς διότι η πολιτική που αφορούσε στην εξέλιξη της χώρας και λογίζονταν ως αναπτυξιακή δεν ενέτασσε στα πλάνα της την ορεινή ύπαιθρο ως παράγοντα της ανάπτυξης αυτής. Μοιραίο επακόλουθο ήταν η πρωτεύουσα υπηρεσία που ενεργούσε στα ψηλά της χώρας, η δασική, να παραγκωνιστεί στο ρόλο της και την αποστολή της.

Η αποκατάσταση του φυσικού χώρου

Η αποκατάσταση του φυσικού χώρου σήμερα, εφόσον δεν είναι συστηματική, όπως παλιά. Και δε «βλέπει» το πρόβλημα συνολικά, αλλά το αντιμετωπίζει περιπτωσιακά κι αποσπασματικά! Οδηγεί σε μη ολοκληρωμένο αποτέλεσμα σε σχέση με τη χειμαρρική διευθέτηση της χώρας! και στη δημιουργία έργου που υπολείπεται της απαίτησης φυσικής αποκατάστασης ολιστικού χαρακτήρα. Η κατά περίπτωση αντιμετώπιση της κατάστασης είναι εμβαλωματική και σαφώς μη αποτελεσματική.

Η αποκατάσταση στους κατοπινούς καιρούς εστιάστηκε στον περιορισμό των επιπτώσεων από τις παραπάνω αρνητικές συνέπειες στην περιοχή του συμβάντος, με υδρονομικά έργα που ήταν τεχνικά (χωμάτινα φράγματα, κλαδοπλέγματα, αποστραγγιστικές τάφροι, συρματοπλέγματα κ.ά.) και φυτοτεχνικά – αναδασωτικά.

Το ζήτημα όμως της σύνολης διευθέτησης των υποβαθμισμένων και χειμαρρόπληκτων περιοχών παρέμενε ανοικτό, αφού η συνέχεια των αποκαταστάσεων δεν υπήρξε, και δυστυχώς οι νέες καταστάσεις (των καταστροφών), που ήταν μεγαλύτερης κλίμακας σε σχέση με τις παλαιότερες, το επανέφεραν δραματικά, ως αδήριτη πλέον ανάγκη για μια τέτοια ολιστικού χαρακτήρα ενέργεια.

Αποστασιοποίηση του ανθρώπου από την αποκατάσταση

Εξάλλου, η αποκατάσταση λόγω του αιφνίδιου γεγονότος (πυρκαγιά, εκχέρσωση, ολίσθηση εδαφών κ.λπ.) αναφέρονταν αποκλειστικά στη θεραπεία λόγω του γεγονότος τούτου κι όχι στο γεγονός της σύνολης υποβάθμισης του φυσικού οικοσυστήματος από αίτια των οποίων η θεραπεία δεν πραγματοποιήθηκε. Από ένα τέτοιο πνεύμα αποκατάστασης, που ίσχυε παλαιότερα, οι άνθρωποι στους νέους καιρούς αποστασιοποιήθηκαν.
Χώρια που στον τομέα της αποκατάστασης παρεισέφρυσαν και παρεισφρύουν –όπως προείπαμε– φορείς, υπηρεσίες και έτεροι επαγγελματικοί κλάδοι, μη σχετικοί με το αντικείμενο αυτό (με τη γεωτεχνία εν συνδυασμώ με την οικολογία), που δημιουργούν πρόβλημα ή και κακό στο έργο της θεραπείας κι ορθής αποκατάστασης των φυσικών (δασικών) οικοσυστημάτων!..
 
Η αποσπασματική όμως παραπάνω αντιμετώπιση! Η εστιασμένη στη ζημιά (στο πρόβλημα) κι όχι στη θεραπεία στο φυσικό οικοσύστημα ως σύνολο! Δεν επέφερε την ορθή οικολογική λειτουργία σε αυτό! Αφού τα αίτια της υποβάθμισής του εξακολουθούσαν και το πρόβλημα της διάβρωσης αποτελούσε ένα μόνιμο και μη αντιμετωπίσιμο κακό.
 

Η υποβάθμιση του Ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος

Στις μέρες μας, χείμαρροι που μείναν κατά το παρελθόν αδιευθέτητοι εξακολουθούν να «κατατρώγουν» τη χώρα! Αλλοι δε επανήλθαν σε δραστηριότητα λόγω πλήρωσης των φραγμάτων διευθέτησής τους με φερτά υλικά! Και καταστροφής των φυτοκομικών (κυρίως από πυρκαγιές) ή των τεχνικών έργων διευθέτησης. Σε τούτα έρχεται να προστεθεί η υποβάθμιση του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος! Με νέου τύπου ή κλίμακας καταστροφές –π.χ. τις μεγα‐πυρκαγιές λόγω της κλιματικής αλλαγής–, καθώς και η αγνόησή του από τον Νεοέλληνα, ο οποίος έχει αποστασιοποιηθεί από αυτό και λίγο τον απασχολεί η κατάστασή του.
Θα υποστηρίζαμε ότι, λόγω μη ολοκλήρωσης της σημαντικής προύμενης προσπάθειας διευθέτησης του χειμαρρόπληκτου χώρου, αλλά και της γενικότερης απαξίωσης του χώρου αυτού, με τη συνεχή υποβάθμισή του, η χειμαρρική απειλή αποτελεί σήμερα έναν κίνδυνο ο οποίος βεβαίως ποτέ δεν εξέλειπε, όμως επανέρχεται ως ένας από τους μεγαλύτερους για την «ακεραιότητα» της χώρας!..
 
(από το βιβλίο μου “ΛΙΘΙΝΟΙ ΤΟΙΧΟΙ. Τοιχίζοντας και διευθετώντας το φυσικό χώρο”, έκδοση ιδίου, Αθήνα 2018 

https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=49135)

Αφήστε μια απάντηση